Jongeren maken veel veranderingen mee en kunnen steeds meer zelf beslissen over hun gedrag en gezondheid. Gedrag dat zich in deze periode ontwikkelt kan zich voortzetten tot ze volwassen zijn, en is daarom van invloed op zaken als middelengebruik, psychische gezondheid, beweging, en sociaal welzijn in de volwassenheid.
De vragenlijst van het HBSC-onderzoek bevat een breed scala aan onderwerpen, zoals:
- Psychische problemen (zoals emotionele problemen, aandachtsproblemen)
- Welzijn (levenstevredenheid)
- Middelengebruik (zoals roken, alcohol en cannabis)
- Schoolbeleving (zoals schooldruk)
- Voeding en bewegen
- Relatie met ouders, vrienden en docenten
- Pesten en vechten
- Gebruik van sociale media en gamen
- Sociale (on)gelijkheid
- Seksuele gezondheid (alleen in het voortgezet onderwijs)
Hieronder volgen enkele voorbeelden van belangrijke thema’s in het onderzoek.
Middelengebruik
Roken, drinken, en cannabisgebruik is al sinds het begin een kernthema in het onderzoek. Onze vierjaarlijkse metingen hebben laten zien dat er veel veranderd is op dit gebied. Nederlandse jongeren roken en drinken minder dan toen het onderzoek in 2001 begon. In die periode was roken en drinken nog ‘normaal’ voor jongeren tussen de 11 en 16. Dat is nu veel minder het geval. Het is belangrijk om het middelengebruik van jongeren te blijven onderzoeken. We willen namelijk graag weten of de daling doorzet, zeker omdat de wettelijke leeftijdsgrens voor middelengebruik in 2003 omhoog is gegaan van 16 naar 18 jaar. Ook willen we onderzoeken welke jongeren juist wél drinken of roken. Verschillen zij van niet-gebruikers, bijvoorbeeld in leeftijd, psychische gezondheid, of schoolniveau? Informatie hierover kan helpen bij het ontwikkelen of aanpassen van preventieprogramma’s.
“Ik ben verheugd dat het roken onder jongeren tussen de 12 en 16 jaar steeds verder afneemt en dat ook in 2017 sprake is van een significante daling. In 2017 heeft 17,3% van de jongeren ooit een sigaret gebruikt, in 2015 was dat percentage 22,8%. Zorgelijk blijft dat verschillen in opleiding groot blijven en dat naarmate de leeftijd vordert, meer ervaring is met roken.”
— Staatssecretaris Paul Blokhuis in reactie op het HBSC-rapport 2017.
Sociale media
Het gebruik van digitale communicatie en sociale media is de afgelopen jaren sterk toegenomen, in het bijzonder onder jongeren. Omdat dit thema steeds belangrijker is geworden in het leven van tieners, wordt hier sinds 2017 aandacht aan besteed. Zo onderzoeken we hoeveel jongeren verslavingsverschijnselen vertonen ten aanzien van het gebruik van sociale media. Het HBSC-onderzoek laat zien dat een weliswaar kleine, maar toch substantiële groep jongeren verschillende symptomen van problematisch gebruik vertoont, terwijl een grotere groep jongeren (zeer) veel tijd besteedt aan sociale media en gamen. Tevens wijst het onderzoek van 2021 uit dat 4 op de 10 jongeren minder tijd besteedt aan huiswerk maken of leren voor school vanwege hun smartphonegebruik.
Sociale (on)gelijkheid
Ons onderzoek laat telkens zien dat het risico op gezondheidsproblemen samenhangt met de sociale positie van jongeren. Jongeren die een laag opleidingsniveau hebben, uit een gezin komen met een lage welvaart en/of een migratieachtergrond hebben, lopen bijvoorbeeld een groter risico op gezondheidsproblemen. Het HBSC-onderzoek is een van de weinige onderzoeksprojecten die een goede afspiegeling vormt van alle Nederlandse jongeren. Daardoor kunnen wij goed onderzoek doen naar gezondheidsverschillen op basis van bijvoorbeeld:
- Gezinswelvaart
- Migratieachtergrond (eerste en tweede generatie immigranten)
- Geslacht
- Opleidingsniveau (op het voortgezet onderwijs)